T. 65.1, s. 91-96

Stawonogi naziemne w parku Pole Mokotowskie w Warszawie – dane wstępne

Epigeic arthropods in Pole Mokotowskie park in Warsaw – preliminary data

Piotr TYKARSKI
Uniwersytet Warszawski
Wydział Biologii
Centrum Nauk Biologiczno-Chemicznych
e-mail: ptyk@biol.uw.edu.pl
ORCID: 0000-0003-3259-8273
Marta DZIEDZIOCH
Uniwersytet Warszawski
Wydział Biologii
Filip GABARKIEWICZ
Uniwersytet Warszawski
Wydział Biologii
Amelia GAZECKA
Uniwersytet Warszawski
Wydział Biologii

Zarys treści: Praca prezentuje wyniki wstępnych badań fauny stawonogów epigeicznych, stwierdzonych na terenie Pola Mokotowskiego w Warszawie w 2016 r. w trakcie badań prowadzonych z użyciem pułapek ziemnych. Wykonano ogólne oznaczenie wszystkich grup fauny bezkręgowców naziemnych (sześcionogi, pajęczaki, skorupiaki, wije), z których najbardziej różnorodny okazał się rząd chrząszczy. W jego ramach stwierdzono przedstawicieli 21 rodzin, z których szczegółowej analizie poddano rodziny biegaczowatych i ryjkowcowatych (sensu lato) – odpowiednio 22 i 17 gatunków.

Słowa kluczowe: Pole Mokotowskie, parki miejskie, stawonogi epigeiczne, chrząszcze, fauna miasta

Abstract: The material contains basic research data of studies of epigeic arthropod fauna of Pole Mokotowskie in Warsaw, conducted in 2016 using pitfall traps. Basic identification of all groups of the studied fauna was made (hexapods, arachnids, crustaceans, myriapods), of which the most diverse was the order of beetles. Herein, members of 21 families were found, and the detailed analysis was performed for families of ground beetles and weevils (sensu lato) – 22 and 17 species, respectively.

Keywords: Pole Mokotowskie, urban parks, epigeic arthropods, beetles, urban fauna

Zalecany sposób cytowania/Cite as: Tykarski P., Dziedzioch M., Gabarkiewicz F., Gazecka A., 2020, Stawonogi naziemne w parku Pole Mokotowskie w Warszawie – dane wstępne, Prace i Studia Geograficzne, 65.1, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 91–96.

Wpłynęło: 10.05.2019
Zaakceptowano: 24.12.2019

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)

T. 65.1, s. 61-65

Pająki i kosarze Pola Mokotowskiego w Warszawie – dane wstępne

Spiders and harvestmen of Pole Mokotowskie in Warsaw – preliminary data

Tomasz RUTKOWSKI
Uniwersytet Adama Mickiewicza
Wydział Biologii
Zbiory Przyrodnicze
e-mail: pardosa@gazeta.pl
ORCID: 0000-0002-1565-7473
Gema TRIGOS-PERAL
Muzeum i Instytut Zoologii PAN
ORCID: 0000-0002-8713-5703

Zarys treści: Park Pole Mokotowskie, ze swoją dużą powierzchnią (73 ha) i strategicznym usytuowaniem, jest jednym z głównych obszarów rekreacyjnych Warszawy. Ten park miejski stał się także jedną z głównych ostoi bioróżnorodności w tym zurbanizowanym środowisku. Te dwa czynniki sprawiają, że park jest miejscem wartym zbadania i zachowania. W tym celu przeprowadzono wstępne badania arachnofauny parku, wykorzystując pułapki glebowe (Barbera) jako metodę pobierania próbek. W rezultacie odłowiono 25 gatunków pająków i 7 gatunków kosarzy. Wśród nich potwierdzono obecność dwóch gatunków o szczególnym znaczeniu ze względu na ich inwazyjny charakter: Nelima sempronii i Opilio canestrinii.

Słowa kluczowe: pająki, kosarze, parki miejskie, gatunki inwazyjne

Abstract: Park Pole Mokotowskie, with its large extension (73 ha) and strategic situation, is one of the main recreational areas in the city of Warsaw. This urban park has also become one of the main biodiversity refuge within this urbanized habitat. These two factors make of this park a place worth to be studied and conserved. With these aim, we have carried out the preliminary study of the arachnofauna of the park by using pitfall traps as sampling method. As a result, we found 25 species of spiders and 7 species of harvestman. Among them, the presence of two species of special relevance due their invasive character has been confirmed: Nelima sempronii and Opilio canestrinii.

Key words: spiders, harvestmen, urban parks, invasive species

Zalecany sposób cytowania/Cite as: Rutkowski T., Trigos-Peral G., 2020, Pająki i kosarze Pola Mokotowskiego w Warszawie – dane wstępne, Prace i Studia Geograficzne, 65.1, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 61-65

Wpłynęło: 09.05.2019
Zaakceptowano: 13.12.2019

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)

T. 65.1, s. 97-103

Występowanie wybranych gatunków ssaków na terenie parku Pole Mokotowskie w Warszawie

Occurrence of selected mammal species in the Pole Mokotowskie Park in Warsaw

Dagny KRAUZE-GRYZ
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Wydział Leśny
e-mail: dagny.krauze@wl.sggw.pl
ORCID: 0000-0003-2143-365X
Jakub GRYZ
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Instytut Badawczy Leśnictwa
Zakład Ekologii Lasu
e-mail: j.gryz@ibles.waw.pl
ORCID: 0000-0002-3178-8705
Natalia WROTEK
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Wydział Rolnictwa i Biologii
Michalina ZOSICZ
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Wydział Rolnictwa i Biologii

Zarys treści: Celem badań było oszacowanie różnorodności gatunkowej ssaków (za wyjątkiem drobnych gryzoni, ryjówek oraz nietoperzy) występujących w Parku Pole Mokotowskie w Warszawie. Badania terenowe prowadzono w latach 2016–2018, zebrane dane uzupełniono o informacje archiwalne. Zastosowano standardowe procedury oparte na obserwacjach bezpośrednich zwierząt oraz ich tropów i innych śladów bytowania (odchody, kretowiska, nory, ślady żerowania). Na badanym terenie lub na obszarach do niego przyległych, wykazano obecność 6 gatunków ssaków: lisa Vulpes vulpes, kuny domowej Martes foina, kreta Talpa europaea, wiewiórki Sciurus vulgaris, jeża Erinaceus sp., zająca szaraka Lepus europaeus. Biorąc pod uwagę położenie parku w centrum miasta, jego mało naturalny charakter oraz dużą penetrację przez ludzi i psy, można stwierdzić, że teriofauna parku jest stosunkowo bogata.

Słowa kluczowe: park miejski, bogactwo gatunkowe, tropienia na śniegu, obserwacje bezpośrednie

Abstract: The aim of the study was to assess species diversity of mammals (other than small rodents) which inhabit Pole Mokotowskie Park in Warsaw. Field study was done in the years 2016–2018, supplemented with the archival data. Standard procedures based on direct observations, snow tracking and detection of any signs of animals (i.e. scats, molehills, dens, feeding signs). In the area under study, or in its close vicinity, six mammal species were registered: red fox Vulpes vulpes, stone marten Martes foina, European mole Talpa europaea, red squirrel Sciurus vulgaris, hedgehog Erinaceus sp., brown hare Lepus europaeus. Bearing in mind that a park is located in the city centre, its quite unnatural character, and high penetration by people and dogs, it can be said that mammal fauna of the park is relatively rich.

Keywords: urban park, species richness,snow tracking, direct observations

Zalecany sposób cytowania/Cite as: Krauze-Gryz D., Gryz J., Wrotek N., Zosicz M., 2020, Występowanie wybranych gatunków ssaków na terenie parku Pole Mokotowskie w Warszawie, Prace i Studia Geograficzne, 65.1, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 97-103

Wpłynęło: 13.05.2019
Zaakceptowano: 11.01.2020

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)

T. 65.1. s. 9-16

 Rola Pola Mokotowskiego w kształtowaniu klimatu Warszawy

The role of Pole Mokotowskie in creation of the climate of Warsaw

Krzysztof BŁAŻEJCZYK
Polska Akademia Nauk
Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania
e-mail: k.blaz@twarda.pan.pl
ORCID: 0000-0002-0439-6642
Bożena KICIŃSKA
Uniwersytet Warszawski
Wydział Geografii i Studiów Regionalnych
e-mail: bkicinska@uw.edu.pl
ORCID: 0000-0002-6198-0263

Zarys treści: W artykule przedstawiono rolę parku Pole Mokotowskie w kształtowaniu lokalnych warunków termiczno-wilgotnościowych, a także w ułatwianiu wymiany powietrza w południowo-zachodniej i środkowej części Warszawy. Materiałem wykorzystanym w opracowaniu były wyniki badań klimatu Warszawy, prowadzonych od wielu lat przez Polską Akademię Nauk, Uniwersytet Warszawski oraz Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Stwierdzono, że zwłaszcza druga z wymienionych ról rozpatrywanego obszaru jest tak cenna dla miasta, że Pole Mokotowskie powinno być zabezpieczone przed możliwością wykorzystania w sposób, który osłabi jego obecną funkcję środowiskową.

Słowa kluczowe: Warszawa, Pole Mokotowskie, klimat lokalny, wymiana powietrza

Abstract: In the paper the Authors discuss the role of Pole Mokotowskie park in creation of local thermal-and-hygric conditions as well as in air exchange in south-western and central parts of Warsaw. The considerations based on the results of research carried out for several years by Polish Academy of Sciences, University of Warsaw and Institute of Meteorology and Water Management on the territory of Warsaw. There was concluded that the second of listed roles is especially important for the whole city area and Pole Mokotowskie should be protected against any changes in its environmental conditions.

Key words: Warsaw, Pole Mokotowskie, local climate, air exchange

Zalecany sposób cytowania/Cite as: Błażejczyk K., Kicińska B., 2020, Rola Pola Mokotowskiego w kształtowaniu klimatu Warszawy, Prace i Studia Geograficzne, 65.1, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 9-16.

Wpłynęło: 10.09.2019
Zaakceptowano: 06.01.2020

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)

T. 65.1, s. 17-21

Właściwości fizyczne i chemiczne poziomów próchnicznych gleb Pola Mokotowskiego w Warszawie

Physical and chemical properties of soil humus horizons in the Pole Mokotowskie Park in Warsaw

Iwona SZUMACHER
Uniwersytet Warszawski
Wydział Geografii i Studiów Regionalnych
e-mail: szumi@uw.edu.pl
ORCID: 0000-0003-1419-0477
Michał KONOPSKI
Polska Akademia Nauk
Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania
e-mail: konopski@twarda.pan.pl
ORCID: 0000-0002-5883-5831

Zarys treści: W latach 2006 i 2018 zostały przeprowadzone badania właściwości fizycznych i chemicznych poziomów próchnicznych gleb Pola Mokotowskiego w Warszawie. Wykazały one utrzymującą się zasobność w składniki odżywcze oraz optymalne warunki retencji wody dostępnej dla roślin. Pogorszeniu uległa struktura i układ gleby, w efekcie czego doszło do zaburzenia warunków wodno-powietrznych gleb. Przyczyną tego jest prawdopodobnie intensywne wydeptywanie i organizacja imprez masowych. W związku ze spodziewanym dalszym wzrostem antropopresji na Polu Mokotowskim i wynikając z niego niekorzystnym przekształceniem struktury utworów powierzchniowych, funkcja ekologiczna gleb będzie ulegać deprecjacji.

Słowa kluczowe: park miejski, Pole Mokotowskie, Warszawa, gleba, poziom próchniczny

Abstract: In 2006 and 2018, research was conducted on physical and chemical properties of soil humus horizons in the Pole Mokotowskie Park in Warsaw, Poland. As evidenced by laboratory testing on collected samples, soil richness in nutrients and optimal water retention conditions for plants have been maintained. However, the structure and composition of the soil have deteriorated, as a result of which soil water and air conditions are disturbed. The reason for this is probably intensified trampling and organizing mass events in the park. Due to the expected further increase in anthropopressure in the Pole Mokotowskie Park and the resulting adverse transformation in the structure of surface deposits, the ecological function of soils is expected to be depreciating.

Keywords: urban park, Pole Mokotowskie Park, Warsaw, soil, humus horizon

Zalecany sposób cytowania/Cite as: Szumacher I., Konopski P., 2020, Właściwości fizyczne i chemiczne poziomów próchnicznych gleb Pola Mokotowskiego w Warszawie, Prace i Studia Geograficzne, 65.1, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 17-21.

Wpłynęło: 15.12.2019
Zaakceptowano: 19.03.2020

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)

T. 63.3, ss. 153-172

System Monitoringu ruchu turystycznego (SMrt) w Parku Narodowym Gór Stołowych dla potrzeb badań przestrzeni turystyczne

Monitoring System of tourist traffic (SMtt) in the Stołowe Mountains National Park in the research on tourism spaces

Mateusz ROGOWSKI
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych
e-mail: mateusz.rogowski@amu.edu.pl

Zarys treści: Celem artykułu jest przedstawienie założeń „Systemu Monitoringu ruchu turystycznego” (SMrt) (ang. Monitoring System of tourist traffic – SMtt) utworzonego w Parku Narodowym Gór Stołowych i przestrzenno-czasowa charakterystyka turystów odwiedzających park, w oparciu o dane z pierwszego okresu funkcjonowania systemu w 2016 roku (16.09 – 31.12). Dane pozyskano z czujników piro-elektrycznych zainstalowanych przy szlakach pieszych, co pozwoliło na określenie popularności walorów parku oraz przestrzennoczasową charakterystykę ruchu turystycznego.

Abstract: The aim of the article is to present the assumptions of the „Monitoring System of tourist traffic (SMtt)” introduced in the Stołowe Mountains National Park and the spatial-temporal characteristics of tourist traffic in the park, based on data from the first period of system operation in 2016 (16/09 – 31/12). The data was obtained from infrared traffic counters installed along the walking routes, enabling determination of the popularity of the park’s attractions as well as the spatial-temporal characteristics of tourist traffic.

Słowa kluczowe: Park Narodowy Gór Stołowych, ruch turystyczny, monitoring, przestrzeń turystyczna

Key words: Stołowe Mountains National Park, tourist traffic, monitoring, tourism space

Zalecany sposób cytowania: Rogowski M., 2018, System Monitoringu ruchu turystycznego (SMrt) w Parku Narodowym Gór Stołowych dla potrzeb badań przestrzeni turystycznej, Prace i Studia Geograficzne, 63.3, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 153-172.

Wpłynęło: 22.03.2017
Zaakceptowano: 05.09.2018

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)

T. 63.3, ss. 133-152

Zintegrowane metody AHP i PROMETHEE jako narzędzie oceny atrakcyjności europejskiej morskiej przestrzeni turystycznej dla turystyki żeglarskiej

A combined AHP and PROMETHEE approach for the eva luation of attractiveness of the European maritime areas for sailing tourism

Leszek BUTOWSKI
Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych
e-mail: leszek.butowski@gmail.com
Agata BORNIKOWSKA
Uniwersytet Radomski, Wydział Transportu i Elektrotechniki

Zarys treści: W artykule przedstawiono, opartą na podstawach matematycznych i psychologicznych, zintegrowaną, wielokryterialną metodę oceny atrakcyjności turystycznej europejskich akwenów morskich dla turystyki żeglarskiej, w której wykorzystano techniki Analytical Hierarchy Process (AHP) i Preference Ranking Organization Method for Enrichment Evaluation (PROMETHEE). Skonstruowano do tego celu trzystopniową hierarchiczną strukturę analityczną obejmującą: cel główny – określony jako ocena atrakcyjności turystycznej wybranych akwenów; sześć kryteriów oceny; oraz dziesięć akwenów, które stanowiły przedmiot oceny. Wyniki badań wskazują, że zintegrowana metoda AHP – PROMETHEE może być przydatnym narzędziem do oceny potencjału i atrakcyjności turystycznej obszarów recepcyjnych dla różnych form turystyki.

Abstract: The study proposes a combined Analytical Hierarchy Process (AHP) and the Preference Ranking Organization Method for Enrichment Evaluation (PROMETHEE) approach, based on mathematical and psychological principles, to construct an evaluation structure used for the assessment of European coastal and offshore areas for sailing tourism. A case study with a three-level evaluation structure has been constructed and tested. It contains at the top an overall objective defined as attractiveness of the European coastal and offshore areas for sailing tourism, six criteria of evaluation, and ten coastal areas which were subjects of evaluation. The findings indicate that the AHP – PROMETHEE method may be a useful tool to evaluate the attractiveness of different destinations.

Słowa kluczowe: metoda AHP, metoda PROMETHEE, europejskie obszary morskie, atrakcyjność dla turystyki żeglarskiej, ocena, ranking

Key words: AHP method, PROMETHEE method, European maritime areas, attractiveness for sailing tourism, evaluation, ranking

Zalecany sposób cytowania: Butowski L., Bornikowska A., 2018, Zintegrowane metody AHP i PROMETHEE jako narzędzie oceny atrakcyjności europejskiej morskiej przestrzeni turystycznej dla turystyki żeglarskiej, Prace i Studia Geograficzne, 63.3, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 133-152.

Wpłynęło: 03.02.2018
Zaakceptowano: 14.09.2018

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)

T. 63.3, ss. 119-132

Zapis zakończenia eksploatacji rud Zn-Pb w osadach rzeki i małych zbiorników wodnych

Record of cessation the Zn-Pb ore extraction in river and small water reservoirs sediments

Dariusz CISZEWSKI
Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska
e-mail: ciszewski@geol.agh.edu.pl
Sylwia CICHOŃ
Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska
e-mail: cichon@yahoo.com
Agata WOJTAL
Polska Akademia Nauk, Instytut Ochrony Przyrody
e-mail: wojtal@iop.krakow.pl

Zarys treści: Tekst opisuje reakcję niewielkiej rzeki na zakończenie eksploatacji rud metali. Zmiany w jej zanieczyszczeniu oraz składzie reprezentatywnych gatunków okrzemek zostały zrekonstruowane dzięki badaniom osadów rzeki oraz jej zbiorników wodnych. Stwierdzona została szybka poprawa jakości środowiska wodnego tuż po zamknięciu kopalni jednak nie wszędzie jest ona dobrze odzwierciedlona w osadach.

Abstract: The text describes the reaction of a small river on closure of the metal ore exploitation. Changes in the pollution and composition of representative diatom species have been reconstructed in a river and reservoirs sediments. The rapid recovery of the aquatic system immediately after mine closure was documented, however the reaction was not well reflected in all investigated sediments.

Słowa kluczowe: górnictwo, metale ciężkie, osady rzeczne, Górny Śląsk, okrzemki

Key words: mining, heavy metals, river sediments, Upper Silesia, diatoms

Zalecany sposób cytowania: Ciszewski D., Cichoń S., Wojtal A., 2018, Zapis zakończenia eksploatacji rud Zn-Pb w osadach rzeki i małych zbiorników wodnych, Prace i Studia Geograficzne, 63.3, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 119-132.

Wpłynęło: 13.11.2017
Zaakceptowano: 01.06.2018

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)

T. 63.3, ss. 103-118

Wpływ antropopresji na zmiany przepływu Neru w przekroju Dąbie

Human impact on the Ner flow changes within Dąbie water-gauge cross section

Paweł JOKIEL
Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych
e-mail: pawel.jokiel@geo.uni.lodz.pl

Zarys treści: Zmieniający się w czasie dopływ wód allochtonicznych i antropogeniczne zmiany w sposobie zasilania większości lewostronnych, miejskich dopływów Neru, spowodowały przekształcenia sezonowego odpływu ze zlewni. W ciągu ostatnich 70 lat, zmieniły się również przepływy maksymalne i minimalne, a także ustrój rzeki i kształty rocznych hydrogramów przepływu (średniego i ekstremalnych). Analizę kierunków i wielkości tych przemian w aspekcie przyczyn naturalnych i antropogenicznych zawiera poniższy artykuł. Do badań zastosowano podstawowy zbiór miar hydrologicznych poszerzony o charakterystyki sezonowości odpływu.

Słowa kluczowe: hydrologia, zmiany odpływu, antropopresja, Ner

Abstract: The unstable inflow of allochthone waters and antropogenic changes in the supply of most of the city’s left-sided tributaries of Ner changed seasonal pattern of outflow. In the last 70 years they also contributed to changes of the maximum and the minimum discharge values, as well as to transformation of the river flow regime and the annual hydrographs (mean values and extremes). The aim of the article is to analyse directions and magnitude of mentioned changes in a light of natural and human-induced changes. The analysis is based on hydrological data including seasonal characteristics of runoff.

Key words: hydrology, flow changes, human impact, Ner river

Zalecany sposób cytowania: Jokiel P., 2018, Wpływ antropopresji na zmiany przepływu Neru w przekroju Dąbie, Prace i Studia Geograficzne, 63.3, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 103-118.

Wpłynęło: 03.03.2018
Zaakceptowano: 15.06.2018

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)

T. 63.3, ss. 89-101

Przestrzenna różnorodność jako czynnik konkurencyjności hoteli

Spatial variety as a determinant of competitive advantage in a hotel industry

Tomasz NAPIERAŁA
Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych
e-mail: tomasz.napierala@geo.uni.lodz.pl

Zarys treści: Przestrzenna koncentracja różnorodnych przedsiębiorstw hotelowych jest istotnym czynnikiem budowania przewagi konkurencyjnej. Ustalono, że wraz ze zmniejszeniem odległości między hotelem a najbliższymi obiektami o różnym standardzie, możliwym jest stosowanie relatywnie wyższych cen. Korzystna jest zatem lokalizacja w obszarach koncentracji hoteli, przy czym preferowany jest brak obecności w bliskim sąsiedztwie obiektów świadczących usługi o tym samym standardzie.

Słowa kluczowe: hotel, różnorodność, lokalizacja, przewaga konkurencyjna

Abstract: Spatial clusters of different hotel enterprises is considered as substantial determinant of competitive advantage. This paper confirms that the as the distance between the hotel and nearest competing enterprises representing different standard decreases, the revenue managers are becoming more allowed to increase the room rates. Thus, spatial concentration of different hotel enterprises might be profitable. However, lack of services of similar standard in investigated hotel clusters is preferred.

Key words: hotel, variety, location, competitive advantage

Zalecany sposób cytowania: Napierała T., 2018, Przestrzenna różnorodność jako czynnik konkurencyjności hoteli, Prace i Studia Geograficzne, 63.3, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 89-101.

Wpłynęło: 11.01.2017
Zaakceptowano: 22.03.2018

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)