T. 63.3, ss. 153-172

System Monitoringu ruchu turystycznego (SMrt) w Parku Narodowym Gór Stołowych dla potrzeb badań przestrzeni turystyczne

Monitoring System of tourist traffic (SMtt) in the Stołowe Mountains National Park in the research on tourism spaces

Mateusz ROGOWSKI
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych
e-mail: mateusz.rogowski@amu.edu.pl

Zarys treści: Celem artykułu jest przedstawienie założeń „Systemu Monitoringu ruchu turystycznego” (SMrt) (ang. Monitoring System of tourist traffic – SMtt) utworzonego w Parku Narodowym Gór Stołowych i przestrzenno-czasowa charakterystyka turystów odwiedzających park, w oparciu o dane z pierwszego okresu funkcjonowania systemu w 2016 roku (16.09 – 31.12). Dane pozyskano z czujników piro-elektrycznych zainstalowanych przy szlakach pieszych, co pozwoliło na określenie popularności walorów parku oraz przestrzennoczasową charakterystykę ruchu turystycznego.

Abstract: The aim of the article is to present the assumptions of the “Monitoring System of tourist traffic (SMtt)” introduced in the Stołowe Mountains National Park and the spatial-temporal characteristics of tourist traffic in the park, based on data from the first period of system operation in 2016 (16/09 – 31/12). The data was obtained from infrared traffic counters installed along the walking routes, enabling determination of the popularity of the park’s attractions as well as the spatial-temporal characteristics of tourist traffic.

Słowa kluczowe: Park Narodowy Gór Stołowych, ruch turystyczny, monitoring, przestrzeń turystyczna

Key words: Stołowe Mountains National Park, tourist traffic, monitoring, tourism space

Zalecany sposób cytowania: Rogowski M., 2018, System Monitoringu ruchu turystycznego (SMrt) w Parku Narodowym Gór Stołowych dla potrzeb badań przestrzeni turystycznej, Prace i Studia Geograficzne, 63.3, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 153-172.

Wpłynęło: 22.03.2017
Zaakceptowano: 05.09.2018

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)

T. 63.3, ss. 133-152

Zintegrowane metody AHP i PROMETHEE jako narzędzie oceny atrakcyjności europejskiej morskiej przestrzeni turystycznej dla turystyki żeglarskiej

A combined AHP and PROMETHEE approach for the eva luation of attractiveness of the European maritime areas for sailing tourism

Leszek BUTOWSKI
Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych
e-mail: leszek.butowski@gmail.com
Agata BORNIKOWSKA
Uniwersytet Radomski, Wydział Transportu i Elektrotechniki

Zarys treści: W artykule przedstawiono, opartą na podstawach matematycznych i psychologicznych, zintegrowaną, wielokryterialną metodę oceny atrakcyjności turystycznej europejskich akwenów morskich dla turystyki żeglarskiej, w której wykorzystano techniki Analytical Hierarchy Process (AHP) i Preference Ranking Organization Method for Enrichment Evaluation (PROMETHEE). Skonstruowano do tego celu trzystopniową hierarchiczną strukturę analityczną obejmującą: cel główny – określony jako ocena atrakcyjności turystycznej wybranych akwenów; sześć kryteriów oceny; oraz dziesięć akwenów, które stanowiły przedmiot oceny. Wyniki badań wskazują, że zintegrowana metoda AHP – PROMETHEE może być przydatnym narzędziem do oceny potencjału i atrakcyjności turystycznej obszarów recepcyjnych dla różnych form turystyki.

Abstract: The study proposes a combined Analytical Hierarchy Process (AHP) and the Preference Ranking Organization Method for Enrichment Evaluation (PROMETHEE) approach, based on mathematical and psychological principles, to construct an evaluation structure used for the assessment of European coastal and offshore areas for sailing tourism. A case study with a three-level evaluation structure has been constructed and tested. It contains at the top an overall objective defined as attractiveness of the European coastal and offshore areas for sailing tourism, six criteria of evaluation, and ten coastal areas which were subjects of evaluation. The findings indicate that the AHP – PROMETHEE method may be a useful tool to evaluate the attractiveness of different destinations.

Słowa kluczowe: metoda AHP, metoda PROMETHEE, europejskie obszary morskie, atrakcyjność dla turystyki żeglarskiej, ocena, ranking

Key words: AHP method, PROMETHEE method, European maritime areas, attractiveness for sailing tourism, evaluation, ranking

Zalecany sposób cytowania: Butowski L., Bornikowska A., 2018, Zintegrowane metody AHP i PROMETHEE jako narzędzie oceny atrakcyjności europejskiej morskiej przestrzeni turystycznej dla turystyki żeglarskiej, Prace i Studia Geograficzne, 63.3, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 133-152.

Wpłynęło: 03.02.2018
Zaakceptowano: 14.09.2018

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)

T. 63.3, ss. 119-132

Zapis zakończenia eksploatacji rud Zn-Pb w osadach rzeki i małych zbiorników wodnych

Record of cessation the Zn-Pb ore extraction in river and small water reservoirs sediments

Dariusz CISZEWSKI
Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska
e-mail: ciszewski@geol.agh.edu.pl
Sylwia CICHOŃ
Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska
e-mail: cichon@yahoo.com
Agata WOJTAL
Polska Akademia Nauk, Instytut Ochrony Przyrody
e-mail: wojtal@iop.krakow.pl

Zarys treści: Tekst opisuje reakcję niewielkiej rzeki na zakończenie eksploatacji rud metali. Zmiany w jej zanieczyszczeniu oraz składzie reprezentatywnych gatunków okrzemek zostały zrekonstruowane dzięki badaniom osadów rzeki oraz jej zbiorników wodnych. Stwierdzona została szybka poprawa jakości środowiska wodnego tuż po zamknięciu kopalni jednak nie wszędzie jest ona dobrze odzwierciedlona w osadach.

Abstract: The text describes the reaction of a small river on closure of the metal ore exploitation. Changes in the pollution and composition of representative diatom species have been reconstructed in a river and reservoirs sediments. The rapid recovery of the aquatic system immediately after mine closure was documented, however the reaction was not well reflected in all investigated sediments.

Słowa kluczowe: górnictwo, metale ciężkie, osady rzeczne, Górny Śląsk, okrzemki

Key words: mining, heavy metals, river sediments, Upper Silesia, diatoms

Zalecany sposób cytowania: Ciszewski D., Cichoń S., Wojtal A., 2018, Zapis zakończenia eksploatacji rud Zn-Pb w osadach rzeki i małych zbiorników wodnych, Prace i Studia Geograficzne, 63.3, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 119-132.

Wpłynęło: 13.11.2017
Zaakceptowano: 01.06.2018

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)

T. 63.3, ss. 103-118

Wpływ antropopresji na zmiany przepływu Neru w przekroju Dąbie

Human impact on the Ner flow changes within Dąbie water-gauge cross section

Paweł JOKIEL
Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych
e-mail: pawel.jokiel@geo.uni.lodz.pl

Zarys treści: Zmieniający się w czasie dopływ wód allochtonicznych i antropogeniczne zmiany w sposobie zasilania większości lewostronnych, miejskich dopływów Neru, spowodowały przekształcenia sezonowego odpływu ze zlewni. W ciągu ostatnich 70 lat, zmieniły się również przepływy maksymalne i minimalne, a także ustrój rzeki i kształty rocznych hydrogramów przepływu (średniego i ekstremalnych). Analizę kierunków i wielkości tych przemian w aspekcie przyczyn naturalnych i antropogenicznych zawiera poniższy artykuł. Do badań zastosowano podstawowy zbiór miar hydrologicznych poszerzony o charakterystyki sezonowości odpływu.

Słowa kluczowe: hydrologia, zmiany odpływu, antropopresja, Ner

Abstract: The unstable inflow of allochthone waters and antropogenic changes in the supply of most of the city’s left-sided tributaries of Ner changed seasonal pattern of outflow. In the last 70 years they also contributed to changes of the maximum and the minimum discharge values, as well as to transformation of the river flow regime and the annual hydrographs (mean values and extremes). The aim of the article is to analyse directions and magnitude of mentioned changes in a light of natural and human-induced changes. The analysis is based on hydrological data including seasonal characteristics of runoff.

Key words: hydrology, flow changes, human impact, Ner river

Zalecany sposób cytowania: Jokiel P., 2018, Wpływ antropopresji na zmiany przepływu Neru w przekroju Dąbie, Prace i Studia Geograficzne, 63.3, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 103-118.

Wpłynęło: 03.03.2018
Zaakceptowano: 15.06.2018

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)

T. 63.3, ss. 89-101

Przestrzenna różnorodność jako czynnik konkurencyjności hoteli

Spatial variety as a determinant of competitive advantage in a hotel industry

Tomasz NAPIERAŁA
Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych
e-mail: tomasz.napierala@geo.uni.lodz.pl

Zarys treści: Przestrzenna koncentracja różnorodnych przedsiębiorstw hotelowych jest istotnym czynnikiem budowania przewagi konkurencyjnej. Ustalono, że wraz ze zmniejszeniem odległości między hotelem a najbliższymi obiektami o różnym standardzie, możliwym jest stosowanie relatywnie wyższych cen. Korzystna jest zatem lokalizacja w obszarach koncentracji hoteli, przy czym preferowany jest brak obecności w bliskim sąsiedztwie obiektów świadczących usługi o tym samym standardzie.

Słowa kluczowe: hotel, różnorodność, lokalizacja, przewaga konkurencyjna

Abstract: Spatial clusters of different hotel enterprises is considered as substantial determinant of competitive advantage. This paper confirms that the as the distance between the hotel and nearest competing enterprises representing different standard decreases, the revenue managers are becoming more allowed to increase the room rates. Thus, spatial concentration of different hotel enterprises might be profitable. However, lack of services of similar standard in investigated hotel clusters is preferred.

Key words: hotel, variety, location, competitive advantage

Zalecany sposób cytowania: Napierała T., 2018, Przestrzenna różnorodność jako czynnik konkurencyjności hoteli, Prace i Studia Geograficzne, 63.3, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 89-101.

Wpłynęło: 11.01.2017
Zaakceptowano: 22.03.2018

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)

T. 63.3, ss. 69-87

Wpływ suburbanizacji na zmiany społecznego zróżnicowania aglomeracji w Polsce – więcej wanilii na przedmieściach?

The impact of suburbanization on evolution of social variation of Polish agglomerations – vanilla going suburb?

Paweł SWIANIEWICZ
Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Katedra Rozwoju i Polityki Lokalnej
e-mail: pswian@uw.edu.pl
Sylwia WARUSZEWSKA
Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Katedra Rozwoju i Polityki Lokalnej
e-mail: waruszewska.sylwia@gmail.com

Zarys treści: Artykuł przedstawia zmiany w przestrzennym zróżnicowaniu sytuacji społecznej w 21 największych polskich aglomeracjach wykorzystując w tym celu „wskaźnik uciążliwości” (ang. hardship index). Analiza zmian w latach 2002-2016 obrazuje procesy zachodzące między rdzeniem a strefą podmiejską aglomeracji. Badania przeprowadzone w 2002 roku wskazywały na lepszą sytuację społeczną w miastach rdzeniowych w porównaniu ze strefą podmiejską. Lata 2002-2016 przyniosły częściową zmianę (choć nie odwrócenie) tej sytuacji. Wyniki badań pokazują też bardzo silne wewnętrzne zróżnicowane obszarów podmiejskich.

Słowa kluczowe: Polska, aglomeracja miejska, obszar metropolitalny, strefa podmiejska, wskaźnik uciążliwości, nierówności przestrzenne, samorząd terytorialny

Abstract: The article presents changes in the spatial diversity of the social situation in the 21 largest urban agglomerations in Poland using a “hardship index” as its synthetic measure. The analysis of the changes in 2002-2016 illustrates the processes occurring between the core and the suburban zone of the urban agglomerations. Research conducted in 2002 indicated a better social situation in core cities in comparison to the suburban zones. The years 2002-2016 brought about a partial change (though not a reversal) of this situation. Results of this research show also a strong variations within the group of suburban municipalities.

Key words: Poland, urban agglomeration, metropolitan area, suburb, hardship index, spatial inequalities, local government

Zalecany sposób cytowania: Swianiewicz P., Waruszewska S., 2018, Wpływ suburbanizacji na zmiany społecznego zróżnicowania aglomeracji w Polsce – więcej wanilii na przedmieściach?, Prace i Studia Geograficzne, 63.3, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 69-87.

Wpłynęło: 27.04.2018
Zaakceptowano: 14.09.2018

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)

T. 63.3, ss. 47-68

Infrastruktura noclegowa dla turystyki kwalifikowanej w latach 30. XX wieku na obszarze Karpat Wschodnich (w granicach II Rzeczpospolitej)

The accommodation facilities for qualified tourism on the territory of the Eastern Carpathians, (within the borders of the II Republic of Poland) in the 30s of the 20th c.

Łukasz QUIRINI-POPŁAWSKI
Uniwersytet Łódzki Wydział Nauk Geograficznych
e-mail: lukasz.quirini@geo.uni.lodz.pl

Zarys treści: Problemem badawczym jest określenie stanu elementów bazy noclegowej dla turystyki kwalifikowanej na terytorium Karpat Wschodnich w granicach II Rzeczpospolitej, w tym jej rozmieszczenia, wielkości i inwestorów. W wyniku analizy dokonano identyfikacji 141 schronisk, schronów i stacji noclegowych dysponujących w roku 1939 blisko 4,2 tys. miejscami noclegowymi. Zagospodarowanie tego obszaru możemy wówczas uznać za odpowiednie.

Słowa kluczowe: baza noclegowa, dwudziestolecie międzywojenne, schroniska, turystyka kwalifikowana, Karpaty Wschodnie, II Rzeczpospolita

Abstract: The research problem focuses on an attempt to define the condition of the elements of the accommodation base associated with qualified tourism on the territory of the Eastern Carpathian Mountains within the borders of the Second Polish Republic, including analysis of spatial pattern and size of individual tourist bases as well as analysis of their legal status. The analysis has led to an identification of 141 shelters, refuges and accommodation stations which in the year 1939 had at their disposal 4.2 thousand accommodation places. Thus in the above-mentioned period, the development of the tourist base in this area can be recognized as adequate.

Key words: accommodation facilities, interwar period, shelters, qualified tourism, the Eastern Carpathians, II Republic of Poland

Zalecany sposób cytowania: Quirini-Popławski Ł., 2018, Infrastruktura noclegowa dla turystyki kwalifikowanej w latach 30. XX wieku na obszarze Karpat Wschodnich (w granicach II Rzeczpospolitej), Prace i Studia Geograficzne, 63.3, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 47-68.

Wpłynęło: 16.11.2017
Zaakceptowano: 28.06.2018

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)

T. 63.3, ss. 33-46

Redukcja ryzyka osuwiskowego w Polsce – działania ad hoc czy strategia?

Landslide risk reduction in Poland – ad hoc actions or strategy?

Izabela LASKOWICZ
Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Karpacki
e-mail: izabela.laskowicz@pgi.gov.pl
Teresa MROZEK
Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Karpacki

Zarys treści: Osuwiska w Polsce są silnie powiązane z intensywnymi i/lub długotrwałymi opadami, dlatego też są jedną z klęsk żywiołowych. Są one uwzględnione w Krajowym Planie Zarządzania Kryzysowego, ponieważ stanowią poważne zagrożenie, zwłaszcza dla nieruchomości i infrastruktury. Działania podjęte po wielkich katastrofach osuwiskowych w 1997 i 2010 roku pokazały konieczność wypracowania strategii redukcji ryzyka osuwiskowego czyli spójnych procedur, które pozwolą w przyszłości ratować, odbudowywać, zapobiegać, przygotowywać się na koleją katastrofę oraz o niej uprzedzająco ostrzegać. Dwa duże projekty realizowane od pierwszych lat XXI wieku Osłona przeciwosuwiskowa (OP) i System osłony przeciwosuwiskowej (SOPO) są ważnymi elementami tworzonej strategii, która choć dotychczas nie ujęta w jeden dokument obejmuje już dwa ważne jej elementy – odbudowę i zapobieganie.

Słowa kluczowe: osuwiska, redukcja ryzyka osuwiskowego, strategia zarządzania ryzykiem osuwiskowym

Abstract: Landslides in Poland are strongly related to heavy and/or prolonged rainfalls, therefore, are one of the natural disasters. They are included in the National Crisis Management Plan, because they pose a serious threat especially to property and infrastructure. Measures taken after major landslide catastrophes of 1997 and 2010 showed the need to develop a strategy to reduce landslide risk, that is to work out coherent procedures that will allow to recover and rebuild after the disaster, to prevent or mitigate a potential disaster in the future as well as to get prepared for a new catastrophic event by a forewarning. Two large projects implemented since the first years of the 21st century, namely Landslide Protection Framework (OP) and Landslide Counteracting System (SOPO), are important elements of the emerging strategy, which although not yet framed in one document, already includes two important issues – reconstruction and prevention.

Key words: landslides, landslide risk reduction, strategy of the landslide risk management

Zalecany sposób cytowania: Laskowicz I., Mrozek T., 2018, Redukcja ryzyka osuwiskowego w Polsce – działania ad hoc czy strategia?, Prace i Studia Geograficzne, 63.3, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 33-46.

Wpłynęło: 08.12.2017
Zaakceptowano: 25.09.2018

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)

T. 63.3, ss. 7-31

Wyznaczanie początku i końca okresu wegetacyjnego lasów liściastych w Polsce na podstawie wieloletnich obserwacji satelitarnych SPOT Vegetation i Proba-V

Determining the onset and the end of the growing season of the broad-leaved forests over Poland using long-term SPOT Vegetation and Proba-V satellite observations

Maciej BARTOLD
Uniwersytet Warszawski Wydział Geografii i Studiów Regionalnych
e-mail: maksb1983@gmail.com

Zarys treści: W niniejszym artykule przedstawiono wyniki badań zmienności czasowej fenologii lasów liściastych w Polsce na podstawie obserwacji satelitarnych. W tym celu wykorzystano szeregi czasowe wskaźnika wegetacji Normalized Difference Vegetation Index (NDVI), obliczonego na podstawie rejestracji z satelitów SPOT-Vegetation i Proba-V w latach 1999-2014. Za pomocą oprogramowania TIMESAT wyznaczono parametry charakteryzujące wegetację lasów, tj. start i koniec okresu wegetacyjnego, maksimum wskaźnika wegetacji NDVI w okresie wegetacyjnym. Wyniki badań pokazują duże możliwości wykorzystania danych satelitarnych do badania fenologii lasów liściastych w Polsce. Monitorowanie zmian czasu trwania okresu wegetacyjnego oraz zbadanie wpływu warunków meteorologicznych na zaobserwowane zmiany pozwalają na lepsze zrozumienie fenologii roślin w aspekcie zachodzących zmian klimatycznych.

Słowa kluczowe: okres wegetacyjny, NDVI, monitoring lasów, test Manna-Kendalla, zdjęcia satelitarne

Abstract: The paper presents the results on the investigating phenological changes using satellite-based vegetation indices in broad-leaved forests over Poland. This study used Normalized Difference Vegetation Index (NDVI) timeseries derived from SPOT Vegetation and Proba-V images from 1999 to 2014. The onset of the growing season, end of the season, maximum NDVI observed during the growing season were determined using TIMESAT program. Results of the study shows that satellite data can be used in a variety of ways in research of phenology of broadleaved forests in Poland. More studies on forest phenology metrics and its relations to meteorological observations in Poland will help to understand the responses of temperate forest phenology to climate changes.

Key words: growing season, NDVI, forest monitoring, Mann-Kendall test, satellite images

Zalecany sposób cytowania: Bartold M., 2018, Wyznaczanie początku i końca okresu wegetacyjnego lasów liściastych w Polsce na podstawie wieloletnich obserwacji satelitarnych SPOT Vegetation i Proba-V, Prace i Studia Geograficzne, 63.3, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 7-31.

Wpłynęło: 18.04.2018
Zaakceptowano: 15.09.2018

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)

T. 63.4, ss. 129-144

Rekultywacja trzech jezior w Olsztynie w kontekście rozwoju przestrzeni rekreacyjnej miasta

Restoration of the three lakes in Olsztyn, in the context of the development of recreational area city

Katarzyna PARSZUTO
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Nauk o Środowisku, Katedra Inżynierii Ochrony Wód
Renata TANDYRAK
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Nauk o Środowisku, Katedra Inżynierii Ochrony Wód
e-mail: renatat@uwm.edu.pl
Jolanta GROCHOWSKA
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Nauk o Środowisku, Katedra Inżynierii Ochrony Wód
Justyna SIEŃSKA
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Nauk o Środowisku, Katedra Inżynierii Ochrony Wód

Zarys treści: W artykule przedstawiono zakres zabiegów rekultywacyjnych przeprowadzonych w trzech jeziorach na terenie Olsztyna (Jeziora Długiego, Jeziora Starodworskiego i Jeziora Kortowskiego). Dokonano oceny wpływu tych przedsięwzięć na rozwój i zagospodarowanie przestrzeni turystyczno – rekreacyjnej. Techniki rekultywacji zostały opracowane, wdrożone i przeprowadzone przez pracowników Katedry Inżynierii Ochrony Wód, na Wydziale Nauk o Środowisku Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego (UWM) w Olsztynie.

Słowa kluczowe: jeziora miejskie, przestrzeń rekreacyjna, zagospodarowanie turystyczno-rekreacyjne, rekultywacja

Abstract: The article presents the range of the restoration treatments, which were carried out in three lakes in the city of Olsztyn (Lake Długie, Lake Starodworskie and Lake Krotowskie). The impact of these projects on the development and management of tourism and recreation area has been assessed. Restoration techniques have been developed, implemented by the staff of the Department of Water Protection Engineering, the Faculty of Environmental Sciences, University of Warmia and Mazury in Olsztyn.

Key words: urban lakes, recreation area, management of tourism and recreation, restoration

Zalecany sposób cytowania: Parszuto K., Tandyrak R., Grochowska J., Sieńska J., 2018, Rekultywacja trzech jezior w Olsztynie w kontekście rozwoju przestrzeni rekreacyjnej miasta, Prace i Studia Geograficzne, 63.4, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 129-144.

Wpłynęło: 12.01.2018
Zaakceptowano: 15.11.2018

Pobierz cały tekst w pdf / Get full text (pdf format)